Cerkak 1

Markus Basuki bersama isteri

PAK GURU MARTO*)

Dening : Markus Basuki

Jum’at Wage, 1 November 2013

            Jam 6 sore aku wis nyengklak sepedha motor ngener terminal Arjosari. Saka omahku ing Sawojajar dohe terminal watara sepuluh kilometer. Atiku madhep mantep arep nyekar menyang Gunungkidul. Bojoku ora pati mudheng karo kekarepanku, jalaran pancen rencana nyekar iku dadakan. Karodene, aku wis bola-bali nyekar leluhur saben-saben tilik wong tuwa ing desa. Nanging, nyekar sing iki pancen mironggan, jalaran wis puluhan taun aku ora nate sanja lan ndonga ing pasareyan iki. Dudu sanak dudu kadang, nanging kala katimbalan ing Gusti aku rumangsa kelangan banget. Emane kala semana aku ora bisa nglayat jalaran wis nyambut gawe ing kutha Malang.

            Isih cetha ing memoriku, tengah wengi malem Jum’at wingi aku tangi gragapan, jalaran ngimpi. Ing pangimpen iku, kaya-kaya aku kepethuk Pak Marto, guruku. Ngagem tesmak blengker ireng lan ora lali kopiah rada kusem, nuntun sepedha pancal lanang. Ing boncengan ora lali ana tas kulit isi buku-buku. Pasuryane pucet kaya lagi gerah, ewadene isih kober mesem karo nyawang aku. Astane gemeter nyekel stang sepedha tuwa merk Humber iku.

            “Bas, tulungana aku ya le!”, ngendikane kanthi alon, kaya tanpa daya.

            “Inggih Pak!,” wangsulanku karo sigap mlayoni Pak Marto sing wis meh ambruk ing dalan nggronjal. Iba kagetku, bareng sepedha arep takcandhak Pak Marto lan sepedhane ilang musna.

            Tengah wengi iku aku thenger-thenger nggagas impenku. Batinku kebak pitakonan. Sesuk tanggal 2 November mbeneri riyaya para arwah. Apa iki minangka pratandha, manawa Pak Marto mbutuhake donga? Apa amarga aku wis nglalekake guru sing gedhe banget jasane tumrapku? Mbokmenawa loro-lorone! Ya merga saka iku banjur tuwuh niyatku kepengin nyekar pesareyane ing desa.

Jam setengah sanga bengi bis malam Handoyo jurusan Ngayogya budhal. Aku oleh papan buri dhewe jalaran dadakan tuku karcis. Nanging ora dadi ngapa, sing penting enggal bisa tekan panggonan. Sanajan oleh papan ing buri, aku bisa turu angler. Malah rikala bis mandheg ing kutha Ngawi saperlu menehi kesempatan penumpang padha mangan, aku pilih turu ana ing bis. Jam papat esuk bis mlebu terminal Giwangan, aku cepet mudhun lan golek sarapan sega pecel karo kopi kenthel. Marga wektu isih longgar ora ana alane aku adus pisan ing terminal, dimen mengko ora perlu adus maneh ing desa. Ora watara suwe bis sepisanan jurusan Wonosari wis cumawis. Bis cilik aran Wolu iku durung ana penumpange. Sopir lan kernete sajake isih ngombe kopi sinambi nunggu penumpang.

***

Kembang lan lilin wis cumawis, kari nggawa gathul lan arit kanggo reresik kuburan. Aku budhal menyang pesareyan dikanthi ponakan cacah loro. Esuk iku aku kaya-kaya sajak kesusu budhal menyang pesareyan. Ing batin daya-daya enggala bisa nemokake pasareyane lan bisa enggal kirim donga kagem guruku sing banget dakurmati. Iki pancen luputku! Aku wis lali ngendi kubure jalaran wis puluhan taun ora tau ngendhangi. Mula aku mung njagakake pituduhe pak Jurukunci, sing apal siji-sijine pesareyan. Sing takjagakake jebul pas lagi reresik kalenan sakiwa-tengene makam.

“Pak, sugeng enjang!,” sanjangku uluk salam.

“Sugeng enjang mas,” wangsulane grapyak semanak, karo ngresiki astane sing gubrat lendhut. “Badhe nuweni pasareyanipun sinten?,” candhake.

“Anu pak, badhe nyuwun priksa pasareyanipun pak Marto pundi nggih?,” aturku.

“Pak Marto ingkang pundi? Ngriki wonten pinten-pinten asma Marto,” ngendikane.

“Asma jangkepipun Mangku Sumarto, rumiyin ngasta dados guru ing SMP Sanjaya,” aturku njangkepi.

“Ooo, Pak Mangku ta? Mrika mas, sisih wetan. Caket kaliyan maesan marmer ingkang wonten gambar garudha punika!,” ngendikane karo nuding ngetan.

“Matur nuwun pak,” aturku karo nyaosi tukon udut. Pak Jurukunci iki ora oleh gaji, nanging pagaweyane abot, kudu ngreksa kuburan kang amba iku. Mung yen mangsa panen bae para warga urun asil panenan kanggo panjenengane. Mula yen pinuju nyekar ora lali nadyan sethithik akukudu  ngaturi tukon udut.

Gage aku marani kuburan sing ora karumat iku. Sajake kijing watu iku bubar keleban, mula meh bae ora katon. Sajake pasareyane Pak Marto iku pancen ora ana sing ngrumat babar pisan. Aku lagi eling, yen Pak Marto iku ora kagungan keluarga maneh. Mula kuburane bae ora ana sing ngendhangi, ngrumat, apamaneh ndongakake arwahe. Atiku kaya diiris-iris! Tanpa dakrasa luh ing pipiku dleweran. Atiku goreh. Aku rumangsa luput, ora tau nggape, ora tau eling lan ngendhangi pesareyane Guru Idolaku iku. Kepeksa aku njaluk tulung Jurukunci, kareben mbenakake kuburane Pak Marto sing meh rata iku. Maesane kudu didhongkel, diganjel lan diresiki. Nah, saiki pesareyan iki katon tumata.

Bubar nyumet lilin lan nyebar kembang aku lungguh sila ing ngarep pasareyane Bapak Mangku Sumarto. Ing maesan watu isih katon tulisan lamat-lamat : R. I. P.,  F. X. Mangku Sumarto, seda tanggal 2 November 1988. Aku lagi dhamang, dina iki pas selawe taun panjenengane kapundhut Gusti. “Dhuh Gusti, paringa kawelasan dhumateng arwahipun guru kawula, Bapak Mangku Sumarto. Kaapuntena sadaya kalepatanipun. Kaparingana swarga minulya,” dongaku tulus. Luwih saka karotengah jam aku lungguh ing kono. Mripat merem, lambe mingkem, nanging atiku kebak donga. Rasane atiku tentrem, ora bisa ginambarake. Kaya-kaya aku bisa kepethuk sapejagong karo Pak Marto. Kaya-kaya panjenengane lungguh ing ngarepku, ulate padhang lan eseme tulus. Ing batin aku prajanji, mengko yen tekan Malang aku kudu nyuwun ujub Mis Suci mironggan kagem guruku iki.

***

Sasi Desember taun 1977, bakda pengumuman lulusan SMP, aku ditimbali Pak Marto. Ing dingklik dawa ngarep kantor guru panjenengane lenggah njejeri aku. Astane ngasta lembaran biji-biji asile ujian sekolah kala iku.

“Bas, kowe arep nerusake sekolah menyang ngendi?,” ngendikane.

Aku ora enggal wangsulan. Pikiranku isih bingung jalaran ora nduweni rencana sing gumathok. Ing batin, aku tau nggagas, bubar sekolah SMP aku arep nusul kangmasku menyang Jakarta. Jarene, ing Jakarta akeh pagaweyan. Ora ana niyat babar pisan kanggo nerusake sekolah. Aku weruh dhewe, kanggo urip padinan bae wong tuwaku kudu buruh tani ngalor ngidul. Atiku goreh, atiku bingung.

“Bas, bijimu apik banget. Eman yen kowe ora nerusake sekolah. Kepriye yen kowe nerusake menyang SPG bae? Mengko dakrewangi ngurus sarat-sarate. Aku yakin, kowe bisa dadi guru sing mumpuni!,” ngendikane mbombong atiku. Aku durung sumaur, nanging jujur, atiku bungah banget yen bisa nerusake sekolah. Atiku bungah banget yen bisa dadi guru, luwih-luwih bisa nerusake karyane Pak Marto.

“Kepriye Bas? Nerus ya! Aja kuwatir, sakabehe godha rencana mesthi bisa kabengkas yen ana niyat! Sing penting aja kendhat nyenyuwun ing Gusti. Percayaa Bas, aku biyen uga kaya kowe nasibe. Nanging Gusti paring dalan, mula sanajan turune wong papa, aku bisa dadi guru!,” ngendikane nambahi manteb atiku.

Lulus saka SMP pancen aku mlebu SPG kaya dhawuhe Pak Marto. Malah, saka bantuane Pak Marto aku kasil oleh beasiswa barang. Bubar lulus SPG aku oleh beasiswa maneh mlebu perguruan tinggi, sing wiwit sakala babar pisan ora tau dakgagas lan daknalar. Ngendikane Pak Marto manawa manungsa iku kudu tansah ikhtiar lan ndedonga ing Gusti, dadi piyandelku kanggo berjuang ing jaman ini.

Ing kalodhangan liya Pak Marto isih kober maringi piyandel liya. Iki diparingake rikala aku ngancik kelas loro SPG. Piyandel iki dudu awujud gegaman utawa pusaka, ananging wujud wejangan ringkes mentes: “Pawitane wong urip iku kudu temen nyambut gawe, jujur lan sumarah ing Gusti Allah. Urip iku ibarate wong nenandur, yen sing koktandur becik, ing mbesuke kowe bakal panen kabecikan. Yen sing koktandur ala, ing mbesuke kowe bakal panen kasangsaran!.” Piweling iki sing nganti saiki isih taksimpen lan dakuri-uri. Ya piweling iki uga sing saiki mesthi dakdum warata kanggo kabeh muridku ing sekolahan. Aku kepengin dadi guru kang mumpuni kayadene Bapak Fransiskus Xaverius Mangku Sumarto.

***

Senin Pahing, 4 November 2013

Jam 6 esuk aku nyengklak sepedha motor tumuju sekolah. Saka omahku, sekolahan papane nggonku ngabdi dohe udakara 6 kilometer. Dina iku atiku rumangsa mongkog lan longgar. Sanadyan sarapane mung lawuh tempe goreng nanging rasane ngluwihi iwak daging. Kanthi penuh semangat aku sumedya mulang muruk marang murid-murid kang daktresnani. Pitutur lan piweling saka swargi Bapak Guru Marto kaya-kaya dumeling saya banter ing atiku. Urube semangat ngabdi bangsa lan nagara ing jagade pendhidhikan kaya-kaya saya makantar-kantar. Bapak Guru Marto kaya sugeng maneh ing anggaku!

Wayah awan bakda mulang aku ditimbali Kepala Sekolah. Aku diparingi layang saka Dinas Pendidikan. Isine layang, aku kudu enggal-enggal sowan ing dinas pendidikan amarga ana prakara sing kudu dirampungake.

Kanthi numpak Suzuki taun wolungpuluhan kang tansah setya ngancani anggonku makarya, aku njranthal tumuju kantor dinas. Ing kana wus akeh kanca guru sing padha antri ngisi blanko ana loket sing wis dicawisake. Racake kanca-kanca guru padha sumringah polatane.

“Ana apa?,” pitakonku marang sawijine guru.

“Ana rapelan TPP,” wangsulane karo tetep bikut nulis ing blanko-blanko iku.

Sakala atiku bungah banget. Sing sepisanan takgagas ora liya Bapak Marto, guruku sing banget daktresnani. Mbokmenawa iki dongane Pak Marto ing swarga. Aku kepengin enggal-enggal bali mulih, saperlu weweh pawarta kabungahan marang sisihan lan anak-anakku. Bener ngendikane pak Marto, yen sabarang kangelan iku disangga kanthi sareh lan sumarah ing Gusti Allah mesthi tembene bakal antuk kamulyan. Sasuwene iki aku tansah sabar nadyan TPP durung mudhun nganti setaun. Panggaweyan mulang ora kena kendho mung jalaran TPP ora lancar. Lan saiki, wayahe Gusti paring kanugrahan!

Tekan ngomah sisihanku sajak gumun nyawang praupanku sing mesem ngguyu.

“Ana apa Pak, kok sajak bungah atine?,” pitakone.

“Bu, iki pandongane Bapak Marto, guruku sing wingi pasareyane dakendhangi. Saiki endi kartu SPP-ne bocah-bocah, kabeh bakal daklunasi!” Bojoku durung mudheng-mudheng. Mula sabanjure aku mbisiki sisihanku sing banget daktresnani, “Aku oleh rapelan TPP sing macet setaun iku!” Sakala bojoku katon bungah atine lan muji syukur marang Gusti Allah. Dhuwit pancen dudu sing paling utama ing uripe manungsa, nanging bisa minangka sarana kanggo mbangun panguripan. Pak Guru Marto, guruku, idolaku wis paring tuladha!

Malang, 29 Desember 2013

Catatan :

Cerpen ini memenangkan lomba menulis cerpen bahasa Jawa HUT yayasan Karmel ke-88 tahun 2014 (juara I).